De Rosaceus-tentoonstelling van 2002 was de plaats waar sommigen voor het eerst een axolotl zagen. De 6 maanden jonge dieren waren zo’n 12 cm groot, ze moesten dus minstens zoveel groeien om hun volwassen lengte te bereiken.
Ze waren dus niet zo groot of imposant, maar velen stonden verwonderd te kijken naar het aquarium. De verwondering was terecht, de axolotl is dan ook niet zomaar een amfibie. Hij behoudt zijn larvenuiterlijk zijn hele leven, dat maakt hem bijzonder. In het larvale stadium wordt hij volwassen en kan hij zich voortplanten. Dit wordt neotenie genoemd. Vandaar dat hij ook wel eens als de Peter Pan onder de amfibieën wordt bestempeld. Dit is één van de eigenaardigheden van de axolotl, maar hij heeft er nog meer.
“Kijk, een vis met pootjes” werd er vaak geroepen door de bezoekers en niet alleen door kinderen. Achteraf bekeken was dat toch niet zo’n domme uitspraak.
Nee, natuurlijk is het in geen geval een vis maar toen Mexico ontdekt werd (het Xochimilcomeer en het Chalcomeer in het bijzonder), meldden de kolonisten dieren ‘met de poten van een hagedis en het lijf van een paling’. Tot 1865 wilden wetenschappers de axolotl niet tot de amfibieën rekenen. Het was toen een vis met pootjes. Sommigen vinden dat axolotls een grappige, sympathieke of een beetje domme verschijning hebben, anderen vinden het echte griezels. Dat is nu eenmaal een kwestie van smaak maar axolotls hebben een onmiskenbaar uiterlijk.
Je zou ze eventueel met tijgersalamanderlarven kunnen verwarren. In ieder geval: ze zijn speciaal. De kop is breed en afgeplat met een grote mond en kleine oogjes. De kieuwen bestaan uit 3 delen met ontzettend veel vertakkingen. De romp heeft vele verticale groeven. De poten zijn – zoals bij alle salamanders – zwak ontwikkeld. De voorpoten hebben 4 tenen, de achterpoten 5.
Ze hebben een sterke, verticaal afgeplatte staart die ze bij het zwemmen gebruiken. Van het puntje van de neus tot het topje van de staart meet hij gemiddeld 30 cm. Er zijn er ook veel die een paar centimeter kleiner blijven maar er bestaan er ook die een lengte van 45 cm kunnen bereiken! Dit is wel uitzonderlijk.
Wildkleur en albino zijn de meest gekende kleuren bij axolotls maar daar houdt het niet mee op. Je hebt dus wildkleur (een grijze tot bruine kleur met donkere vlekken) maar ook heel licht gevlekte en zandkleurige dieren. Dan heb je ook nog witte dieren die geen albino’s zijn. Dat merk je aan de donkere ogen en soms aan donkere spikkels op de kop en de rug. Dan is er nog een hele reeks albino’s. De gouden albino (golden albino) heeft een gele/ gouden verschijning door de aanwezigheid van iridophoren (witte reflectie) en xanthophoren (geel). De tweede albino is de axantische albino (axantic albino) die helemaal geen iridophoren, xanthophoren of melanophoren bezit. Hij is dan ook bijna wit. Als hij ouder wordt, wordt hij ook geler omdat hij bepaalde stoffen uit zijn voeding in de huid opneemt. Dan hebben we nog de witte albino die vaak iridophoren heeft in de kieuwzones en de melanoid albino die helemaal geen iridophoren heeft. Vaak worden er nog nieuwe kleuren ontdekt of geselecteerd. Zo is de zeldzame kleur blauw nu ook een mogelijke kleur.
Nu weten jullie hoe hij er ongeveer uit ziet, maar wisten jullie dat hij lang leeft voor een amfibie. Ze kunnen 25 jaar oud worden tenminste als ze in het larvale stadium blijven. Normaal vindt de metamorfose niet plaats maar door schildklierhormoon aan het water toe te voegen en verlaging van de waterstand kan de axolotl ‘volwassen’ worden. De kieuwen verdwijnen en het dier kan op het land leven. De axolotl heeft dan wel nog maar 1 of 2 jaar te leven.
De axolotl is een carnivoor. Zijn ingewanden zijn gemaakt om vlees te verteren. Hij heeft een grote mond en alles wat erin kan en door zijn slokdarm geraakt, eet hij op. Wormen, insecten en hun larven, visjes, … hij is niet kieskeurig. Door hun bek heel snel te openen, ontstaat er een zuigwerking. Dan grijpen ze hun prooi met een soort richel van kleine, stompe, driehoekige tandjes en manoeuvreren het in de juiste positie en slikken het in zijn geheel door. Sommigen vinden dat het slordige eters zijn, maar dat valt best mee als je ze met de hand eten geeft of met een pincet met stompe punten.
Hoe zit dat nu met de zintuigen? Wel, laat ons zeggen dat er niet heel veel over bekend is. Ze kunnen zien maar geen details. Hun kleine ogen zijn wel gevoelig voor licht en beweging. Ruiken kunnen ze ook goed, horen waarschijnlijk niet of nauwelijks want de oren ontbreken bij salamanders. Maar geluid bestaat uit trillingen, en die kunnen ze wel goed waarnemen. Ze zijn dus heel gevoelig voor beweging in het water. Ze kunnen ook elektrische velden waarnemen. Op die manieren zijn ze prima in staat om prooien, soortgenoten en vijanden waar te nemen.
Als je nog niet bent overtuigd dat de axolotl een vreemd dier is, dan heb ik hier nog een paar eigenaardige feiten. Deze molsalamander kan namelijk op 3 manieren ademhalen: door de huid, door de kieuwen en door de longen. Regelmatig komen de axolotl’s lucht happen aan de oppervlakte. Nog iets vreemds is hun grote regeneratievermogen. Een axolotl die zijn voet kwijt is, krijgt gewoonlijk na enkele weken een nieuwe voet. Volledige ledematen kunnen terug aangroeien. Zelfs delen van de hersenen en het ruggenmerg kunnen zich herstellen. Het hangt er natuurlijk van af hoe erg de schade is. Don’t try this at home! Maar dat spreekt voor zich.
Axolotl’s zijn in het larvale stadium volledig op water aangewezen. Een aquarium is dan ook een goede thuis voor hen. Gezien de grootte van de dieren moet het aquarium ruim genoeg zijn. In aquaria van minimum 80 x 40 x 40 kunnen 2 tot 4 axolotl’s worden gehouden. Een verwarmingselement is overbodig want een temperatuur tussen de 14 en de 20°C is optimaal. Bij koudere temperaturen eet het dier minder en wordt minder actief. Bij temperaturen boven 24°C eet het dier vaker maar raakt gestresseerd. Ook grote temperatuurschommelingen binnen één etmaal kunnen stress veroorzaken.
Sterk licht raad ik af omdat axolotl’s zich daarbij niet op hun gemak voelen. Als het licht plots aangaat schrikken de dieren vaak. Hoewel ze niet heel veel bewegen zwemmen ze dan door het aquarium waarbij ze soms tegen de ruit smakken. Axolotl’s combineren met andere waterdieren is geen goed idee, tenzij je een vissenoverschot wilt opvoeren aan de axolotls. Alle dieren die min of meer in hun mond passen worden doorgeslikt. Grote vissen kunnen ook de kieuwen, die gelijken op tubifex beschadigen. Combineer dus niet!!!
Tot slot volgt de voortplanting. Axolotls zijn gevoelig voor de temperatuur. Dat speelt dan ook een grote rol bij de voortplanting.
Een afkoeling van het water bootst de aankomende winter of smeltende sneeuw in de lente na. De temperatuurstijging daarna stimuleert de dieren snel tot de paring en de eileg. Tijdens het zwaaien met zijn staart en het rondjes draaien rond het vrouwtje, zet het mannetje spermatoforen af. Het vrouwtje neemt dan minstens één van die pakketjes op. Daarna zal het vrouwtje 100 tot 1000 geleiachtige eitjes afzetten op planten. De eitjes worden apart op een stengel of een blad gekleefd. Haal de eieren met plant en al weg omdat de ouders hun eieren en kindjes met plezier verorberen. Bij 15 -20°C zullen na 15-20 dagen +/- 1 cm grote larfjes uit de eieren. Fok ze op in 5 cm hoog water en voer ze cyclops, artemia, watervlooien, muggenlarven,.. Zoals bij alle Caudata of salamanders ontwikkelen de voorpoten eerst, dan pas de achterpoten. Sorteer ze regelmatig op grootte om kannibalisme tegen te gaan. Na 1 of 2 jaar zijn ze geslachtsrijp.
Zo, nu weten jullie al heel wat meer over axolotl’s. Als je nu ook zin hebt om er één, twee, of meer te houden, moedig ik dat alleen maar aan. Maar realiseer je wel dat je misschien meer dan 20 jaar met een 30 cm grote molsalamander aan je been zit. Als je dat geen probleem vindt, heeft de axolotl er weer een liefhebber(-ster) bij.
Freya Ledegen